Türkiye ekonomisi, 2008in son çeyreğinde başlayan küçülmeden bu sene birlikte kurtulamadı ve sıkışık dört çeyrekte ekonomide daralma görüldü. Krizin etkisiyle geçmiş yavaşlayan, peşi sıra dahi yaklaşık 7 yıllık tıpkısı tahaccüm sürecinin arkası sıra ilk kez 2008mağara 4. çeyreğinde yüzdelik 6,5 ile eksiye güzeşte Türkiye ekonomisi, 2009un 3. çeyreğinde yüzde 3,3, 9 mahiye dönemde üstelik yüzde 8,4 küçüldü. Ekonomide yaşanan daralma işsizliği birlikte artırdı. İşsizlik oranı gücük ay itibariyle yüzde 16,1e büyüklüğünde tırmandı. Daha sonradan gerilemeye başlayan başıboşluk Ilkgüz ayında yüzde 13,4 oldu. Para Şişkinliği Kasım ayında yıllık bazda yukarı yönde hafif ayrımsız yükseliş gösterirken, sene süresince çöz pazarda görülen arzu yetersizliği fiyatlara da yansıdı ve enflasyonda kayda ayar tıpkı zindelik görülmedi. Yılın esasen itibaren aut pazardaki daralmanın pahal etkisinin görüldüğü dış satım ise Ilk Teşrin ayıyla alay malay baştan artım trendine girdi. PAHALILIK Verilere bakarak, 2008 yılının ikinci üç ayından itibaren yıllık bazda yeniden iki haneli rakamlarda seyretmeye başlayan pahalilik, piyasalardaki durgunluğun etkisiyle 2009un esasen itibaren baştan biricik haneli rakamlara düştü. Bu sene Kasım ayında yetiştirici fiyatları endeksi (ÜFE) yüzdelik 1,29, tüketici fiyatları endeksi (TÜFE) ise yüzdelik 1,27 artma gösterdi. Yıllık bazda ise ÜFEüstelik yüzde 1,51, TÜFEüstelik yüzdelik 5,53 artma kaydedildi. Geçen sene Kasım ayında bu rakamlar sırasıyla yüzdelik 12,25 ve yüzde 10,76 idi. Pahalılık, 2008 yılında ÜFEbile yüzde 8,11, tüketicide ise yüzde 10,06 olmuştu. Şişkinlik 2004 yılı içinde ÜFEda 27 sene 11 ay, TÜFEde ise 32 sene aradan sonra tek haneli rakamlara inmişti. TAHACCÜM HIZI Toptan krizin etkisiyle yavaşlayan Türkiye ekonomisi, bu sene üçüncü çeyrekteyüzde 3,3, yılın 9 ayında ise yüzdelik 8,4 küçüldü. 2001 yılında hele mal sektörünü etkileyen krizle yüzde 5,7 küçülen Türkiye ekonomisi, henüz sonraki yıllarda ise aralıksız nema sürecine girmişti. Ancak, bu yol global krizle sarsılan Türkiyebile nema hızı 2008in üçüncü çeyreğinde heybetli ölçüde yordam kesti, arkası sıra üstelik ayrıntılı yıllar bilahare ilk defa 2008mağara dördüncü çeyreğinde yüzdelik 6,5la eksiye geçti. Büyüme hızı 2002birlikte yüzdelik 6,2, 2003de 5,3, 2004da yüzdelik 9,4, 2005bile yüzde 8,4, 2006dahi üstelik yüzde 6,9, 2007bile yüzdelik 4,5, 2008üstelik da yüzde 0,9 olmuştu. Bu sene ise ilk çeyrekte yüzde 14,7, ikinci çeyrekte yüzde 7,9 küçülme kaydedildi. Sektörel bazda bakıldığında 2009 yılının 9 ayında yeryüzü fazla küçülme yüzdelik 19,5 ile yapım sektöründe yaşanırken, imalat sanayi yüzde 12,4, ticarette yüzdelik 16,3, eriştirme, ambarlama ve enformasyon üstelik yüzdelik 12,2 daralma, tarımda yüzde 3,2, eğitimde yüzde 0,7 nema görüldü. TÜİK verilerine göre, başka yıldızlı milli yurtiçi hasıla (GSYH) akan fiyatlarla yılın üçüncü çeyreğinde 262 bilyon 229 milyon liralık, 9 ayında de 700 bilyon 958 milyon teklik oldu. Güzeşte sene GSYH cari fiyatlarla 950 milyar 98 milyon lira olmuştu. İSTİHDAM İşsizlik oranı ise bu yıl eylül kocaoğlan itibarıyla yüzdelik 13,4 oldu. İşsizlik oranı bu sene ocakta yüzdelik 15,5, şubatta 16,1, martta 15,8, nisanda yüzdelik 14,9, mayısta yüzde 13,6, haziranda yüzde 13,0, temmuzda yüzde 12,8, ağustosta yüzdelik 13,4 idi. Bu yıl eylül ayında toplam istihdam 22 milyon 20 bin can, işsiz sayısı 3 milyon 396 bin emanet kendisine açıklandı. Sabık yılın benzeri ayında ise aylaklık oranı yüzdelik 10,7, mecmu istihdam 21 milyon 802 bin sevimli, tembel sayısı 2 milyon 601 bin can yerine belirlenmişti. İşsizlik oranı sabık sene yüzde 11 olmuştu. SANAYİ ÜRETİMİ Endüstri üretiminde geçen yılın teşrinievvel döneminde yüzde 6,8 oranında gerilerken, bu sene tıpkı dönemde yeniden artıya geçti. Böylece 15 kamer bilahare ilk defa sanayi üretiminde yüzde 6,5 oranında artım kaydedildi. 2009 yılı Teşrinievvel ayında, güzeşte yılın bir ayına bakarak istihsal artışı, madencilik sektöründe yüzdelik 5,2, imalat sanayinde yüzdelik 6,6, cümbüş, gaz ve su sektöründe yüzde 6,4 oldu. Güzeşte yılın tamamında hep endüstri üretimi yüzde 0,9 oranında düşerken, madencilik sektöründe yüzdelik 8,9 istihsal artışı olurken, cıvıltı, gaz ve su sektöründe yüzdelik 0,4, imalat sanayinde yüzde 8,2 kriz kaydedildi. Mavera yandan imalat sanayinde yetenek kullanım oranı, bu yıl son teşrin ayında yüzde 70,7ye geriledi. 2008 yılı teşrinisani ayında yüzdelik 72,9 olan üretim değeri ağırlıklı yetenek kullanımı, bu yılın ayrımsız ayında 2,2 fakül azaldı. Bu yıl söz konusu ayda imalat sanayinde sığa tasarruf oranı kerem sektöründe yüzde 88,8, özel sektörde ise yüzdelik 70,4 oldu. BERABER hisse senedi yerlerinin tekmil yetenek ile çalışmamasının nedenleri ortada istek yetersizliği önce tam geldi. İç pazarda arzu yetersizliği yüzde 55,4, aut pazarda temenni yetersizliği yüzde 29,7 oranında etkiledi. Mali imkansızlıklar yüzde 3,4, evcil mallarda hammadde yetersizliği yüzde 3,7, ithal mallarda hammadde yetersizliği yüzde 1,7, işçilerle ilişkin meseleler ise yüzde 1,1 oranında etkili oldu. BÜTÇE AÇIĞI 40 MİLYARI GEÇTİ 2009de soylu erki faaliyetlerde görülen daralma vergi gelirlerinde düşüşe nöbet açarken, kamu gelirlerindeki çoğalma izlence tahminlerinin altında kaldı. Merkezi yönetim bütçesi 2009 yılı Familya-Teşrinievvel döneminde 43 bilyon 232 milyon liralık ayan verdi. Bu sene 10 ayda merkezi dalavere bütçe giderleri 218,6 milyar teklik, merkezi idare bütçe gelirleri 175 milyar 368 milyon liralık, repo dışı çok ise 7 milyar 12 milyon teklik yerine gerçekleşti. söz konusu dönemde kazanç gelirleri 139,2 bilyon lirayla sabık yılın benzeri döneminin yüzdelik 0,8 altında kalırken, personel giderleri yüzde 14,8 artışla 47,4 milyar lira, toplumsal düzenlilik sistemine yapılan transferlerdeki aceleci artıştan majör ölçüde etkilenen akan transferler kalemi yüzde 34,4 artışla 77,1 milyar liraya bundan sonra. 2008mağara 10 ayında, bütçe giderleri 180 bilyon 655 milyon liralık, bütçe gelirleri 175 milyar 768 milyon lira ve bütçe açığı 4 bilyon 887 milyon liralık düzeyinde olmuştu. 2008 yılında faiz dışı fazla ise 38 milyar 464 milyon lira düzeyinde idi. Güzeşte yılın tamamında merkezi yönetim bütçe giderleri 227 milyar liralık, bütçe gelirlerinin 209,6 milyar liralık, bütçe açığının 17,4 milyar lira, Repo dışı fazlanın ise 33,2 bilyon liralık olmuştu. İHRACAT YENİDEN ARTIŞ TRENDİNDE Aut pazarlardaki daralmayla alay malay sakıt ihracat, Ilk Teşrinden itibaren baştan çoğalma trendine girdi. İhracatçı Birlikleri kayıtlarına bakarak bu sene Karı-Kasım döneminde dış satım 87 bilyon 608 milyon dolar oldu. Teşrinisani sonu itibariyle akıbet benzeri yıllık dış satım de 94 bilyon 798 milyon dolar oldu. Türkiye İstatistik Kurumunun (TÜİK) verilerine göre ise 2009 yılı Karı-Ilk Teşrin döneminde dış satım 83 bilyon 214 milyon dolar, dış alım 112 bilyon 849 milyon dolar, aut tecim açığı 29 milyar 635 milyon dolar, ihracatın ithalatı gelecek oranı yüzdelik 73,7 düzeyinde gerçekleşti. 2008 yılının tamamında ise 132 bilyon 27,2 milyon dolar ihracat, 201 bilyon 963,6 milyon dolar dış alım mamul, aut tecim açığı 69 milyar 936,4 milyon dolar, ihracatın ithalatı istikbal oranı yüzde 65,4 olmuştu. ÖDEMELER DENGESİ Tarz Bankasının açıkladığı ödemeler dengesi bilançosuna göre, bu yılın Aile-Ilk Teşrin döneminde akan zahir, ayrımsız esbak yılın aynı dönemiyle karşılaştırıldığında yüzdelik 79,4 oranında azalarak 38 bilyon 319 milyon dolardan 7 bilyon 903 milyon dolara geriledi. Cari münhal, geçen yılın böylece 41 bilyon 416 milyon dolar düzeyinde idi. 2008 yıl sonunda yüzde 5,7 olan akan işlemler açığının GSYHye oranının ise bu yıl böylece yüzde 1,8 olması öngörülüyor. DÖVİZ REZERVLERİ 2008 yılı böylece 73 milyar 346 milyon dolar olan Forma Bankası mecmu rezervleri, yüzde 2,3 oranında artarak, 75 milyar 42 milyon dolara artık. 4 Boşluk 2009 tarihi itibariyle rezervlerin 3 bilyon 727 milyon doları altın, 71 milyar 315 milyon doları de döviz rezervlerinden oluştu. 2008 yılı böylelikle zer rezervleri 3 milyar 272 milyon dolar, döviz rezervleri ise 70 bilyon 75 milyon dolar idi. Döviz rezervleri, 2009 yılının bildirme düşük düzeyine Gestalt Bankasının döviz eş ihaleleri düzenlediği Nisan ayında (24 April) 62 bilyon 414 milyon dolarla inerken, yeryüzü efdal düzeye ise 71 bilyon 603 milyon dolarla 13 Son Teşrinüstelik ulaştı. İÇ VECIBE STOKU Geçen yıl sonu itibariyle 274 bilyon 827 milyon lira olan bağırsak borç stoku, 2009 yılı ilk teşrin sonu itibariyle 327 milyar 189 milyon liraya artık. Böylece, 10 ayda stoktaki artış yüzde 19 olarak hesaplandı. 2009 yılı ekim sonu itibariyle iç vecibe stokunun 311,3 milyar lirası arbitraj, 15,9 bilyon lirası bonolardan oluştu. Kaynak, bu yıl bağırsak borçlanmada arz gelişmemiş 3 kamer, arz ayrıntılı 7 yıl vadeyle borçlandı. Yılın önceki ayında yüzde 16larda seyreden yıllık bileşik ürem oranı, en son 8 Mesafeta yapılan ihalede 20 kamer (602 dönme) vadeli tahvil yüzdelik 9 oldu. DIŞ BORÇ STOKU Türkiyenin 2008 yılı böylecene 278 milyar 146 milyon dolar olan aut takanak stoku, bu yıl Haziran sonu itibariyle 268 milyar 559 milyon dolara geriledi. Haziran sonu itibariyle aut borç stokunun 47,7 bilyon doları gücük vadeli, 220,8 milyar doları birlikte teferruatlı vadeli borçlardan oluştu. Dış takanak stokunun 2,9 bilyon doları gelişmemiş, 75,3 bilyon doları da teferruatlı vadeli tutmak amacıyla toplam 78,2 bilyon dolarlık bölümü amme borçlarından, 43,1 bilyon doları gücük vadeli, 133,9 milyar doları ölçülü ve detaylı vadeli doğmak amacıyla toplanmış 177 bilyon dolarlık bölümü üstelik özel sektör borçlarından oluştu. Form Bankasının mufassal vadeli aut namus borcu tutarı 11,1 milyar dolar, gelişmemiş vadeli aut namus borcu tutarı 1,8 bilyon dolar olarak hesaplandı. Öte yandan bu sene Çatlak ayı başına büyüklüğünde yapılan dış takanak ödemeleri ise 10 milyar 815,7 milyon dolar düzeyinde gerçekleşti. Bu rakamın 8 bilyon 342 milyon doları Hazne, 390,2 milyon doları Biçim Bankası, 1 bilyon 222,1 milyon doları umumi ve ek bütçeli idarelerin belgeleme, betik bedeli, iltihak payı, üyelik aidatı şeklindeki ödemeler ve 861,4 milyon doları birlikte Uluslararası Mülk Fonuna (IMF) ödemeler namına gerçekleşti. 2008 yılının tamamında 15 bilyon 727,5 milyon dolarlık aut takanak anapara ve nema ödemesi yapılmıştı. DÖVİZ KURLARI, YIL ORTASINDA YENİDEN 2008 YIL SONUNDAKİ SEVİYELERİNE DÖNDÜ Global krizin etkisiyle 2009un ilk çeyreğinde fevk yönlü debi eden döviz kurları, yıl ortasında yeniden 2008 yıl sonundaki seviyelerine döndü. 1 Aile 2009 itibariyle başındaki yeni ibaresi atılan Türk Lirası, 2009birlikte yabancı nukut karşısında altın konumunu korudu. 2008 yılı sonbaharında dünyanın en şişman envestisman bankalarından biri olan Lehman Brothersın batmasıyla derinleşen toptan akse sürecinde, Türk bankacılık sektörü 2001 krizinden sonradan kararlılıkla makbul reformlar yardımıyla, hareketli yapısını müdafaa etti. Temel amacını kıymet istikrarını tedarik etmek ve seyretmek adına belirleyen Gestalt Bankası dahi bu süreçte toptan krizin dar içi ekonomideki damarlı etkisini tayin etmek üzere tedbirler almayı sürdürdü. Bu çerçevede, yıl süresince nema indirimini sürdüren Hat Bankası, gecelik istikraz faizini yüzdelik 6,5a büyüklüğünde çekti. Piyasadaki döviz likitidesini dahi satış ve gurur ihaleleriyle düzenleyen Vezneci, Mart ayında doların 1,8250lere büyüklüğünde tırmanmasıyla döviz komutan ihalelerine, Ağustos ayından itibaren üstelik doların 1,4600lara kadar gerilemesiyle döviz çekicilik ihalelerine başvurdu. DÖVİZİN SEYRİ Minval Bankasının karine niteliğindeki düzey rakamlarına göre, 2008 yılı böylece 1,5314 olan KÖLE Dolarının efektif satış bedeli, yüzdelik 1,2 gerilemeyle 15 Aralık 2009 tarihinde 1,5126 teklik, euronun efektif satış fiyatı ise 2,1467 teklik iken yüzde 2,5 artışla 2,2002 liralık yerine belirlendi. Geçen yıl böylecene başıboş piyasada satış bedeli 1,5400 liralık olan dolar, 15 Antrakt 2009 tarihinde 1,5120 lira oldu. Euronun satış bedeli ise 2008 sene böylece 2,1420 lira iken, 15 Fasıla 2009 tarihinde 2,2070 teklik düzeyinde gerçekleşti. Krizden öncesi 2008 yılı ağustos ayında 1,1400 teklik seviyelerine kadar inen dolar, küresel krizin etkisiyle 2009 yılı başında artım trendine girerken, 9 Mart Pazartesi günü 1,8250lere büyüklüğünde çıkarak TL karşısında rekor kırdı. Ardından mevrut Kalıp Bankası müdahalesiyle gerileyen dolar, yıl ortasına gelindiğinde 2008 yıl sonundaki seviyelerine esasen et kafalı döndü. Anca kim, 2008 yılını 1,5400 liradan tümleç dolar, haziran ayı böylece ayrımsız seviyelerden (1,5420 liradan) muamele görüyordu. Bu seviyelerdeki durum eylül ilk teşrin aylarına kadar korundu. Teşrinievvel kocaoğlan ortalarına gelindiğinde 1,5000 liranın altına sarkan dolar, 15 Ekimda 1,4400 lira ile yılın yeryüzü bağan seviyesine indi. FAİZ ORANLARI 2008 yılında yüzde 16 ile yüzdelik 21 beyninde değişen şevket iç istikraz senetlerinin getiri oranları, bu yıl yüzde 9 ile yüzdelik 21 arasında seyrederken, bankaların almanak yatırım faizleri ise yıl sonu itibariyle yüzde 5 ile yüzdelik 9,5 beyninde değişiyor. Güzeşte yıl sonu itibariyle bankaların yıllık yatırım nema oranları yüzdelik 14 ile yüzdelik 16 arasında idi. Gestalt Bankası nema oranlarında 2008 yılı Son Teşrin ayında başladığı repo indirimlerini 2009 yılı süresince üstelik sürdürdü. Mülk Politikası Yerleşmiş 19 Kasımdahi yaptığı son toplantısında kısa vadeli faiz oranlarını çeyrek altın nokta düşürdü. Vezneci, gecelik ürem oranlarını borçlanmada yüzdelik 6,50ye, borç vermede ise yüzdelik 9a çekti. TEVDIAT-KREDİ Eşkâl Bankasının en son 26 Son Teşrin günlü verilerine göre, aynı eski sene böylece 410 bilyon 657,2 milyon teklik düzeyinde kâin bankalardaki toplam yatırım, 11 ayda yüzdelik 9,5 artışla 449 milyar 855,5 milyon liraya yükseldi. Bankacılık sistemi itimat hacmi ise yüzdelik 7,7 artışla 26 Son Teşrinüstelik 306 bilyon 225,1 milyon teklik oldu. 2008 yılı böylecene bu misil 284 bilyon 310,3 milyon lira idi. Bankaların kullandırdığı mütemmim kredileri üstelik 4 Mabeyin itibariyle 88 bilyon 696,6 milyon teklik olurken, geçen yıl sonuna göre yüzde 9,4 artış kaydedildi. 2008 yılı sonunda tüketici kredileri 81 milyar 93,7 milyon teklik düzeyinde bulunuyordu. Ferdî yüreklilik kartları benzeri tarihlerde yüzde 6,9 artışla 32 bilyon 756,5 milyon liradan 35 milyar 10,8 milyon liraya çıktı. EMİSYON HACMİ Piyasadaki kağıt mülk miktarı ise yüzdelik 21,3 oranında artış ile 14 Ara 2009 tarihinde 38 bilyon 726 milyon 627 bin liraya daha çok. Sabık sene sonunda piyasadaki banknot miktarı 31 milyar 926 milyon 476,5 bin teklik düzeyinde bulunuyordu. BAŞLICA EKONOMİK GÖSTERGELER 2009 yılına ilişkin oylumlu ekonomik göstergeler, geçen yılla karşılaştırmalı yerine şöyle: BAŞLICA EKONOMİK GÖSTERGELER 2008 2009 (En Üst veriler) —————————— ———– ——————— Büyüme Hızı (Yüzdelik) 0,9 -8,4 (9 aylık) GSYH (Milyon TL) 950,098 700,958 (9 mahiye) Pahalılık (ÜFE) 8,11 1,51 (x) Pahalılık (TÜFE) 10,06 5,53 (x) Dolar Cılız 1,5314 1,5126 İthalat (Milyon Dolar) 201,963 112,849 (10 maaş) İhracat (Milyon Dolar) 132,027 83,214 (10 mahiye) Aut Tecim Dengesi (Milyon Dolar) -69,936 -29,635 (10 mahiye) İhracatın İthalatı Istikbal Oranı (Yüzdelik) 65,4 73,7 (10 aylık) Akan İşlemler Dengesi (Milyon Dolar) -41,416 -38,319 (10 aylık) Merkezi Bütçe Gelirleri (Milyon TL) 209,598 175,368 (10 aylık) Merkezi Bütçe Giderleri (Milyon TL) 227,031 218,600 (10 aylık) Merkezi Bütçe Dengesi (Milyon TL) -17,432 -43,232 (10 maaş) İç Vecibe (Milyon TL) 274,827 327,189 (10 maaş) Dış Borç (Milyon Dolar) 278,146 268,559 (6 aylık) Dış Takanak Servisi (Milyon Dolar) 15,727 10,815 (11 kamer) Eşkâl Bankası Hep Rezerv. (Milyon Dolar) 73,346 75,042 (x) Son Teşrin 2009 itibariyle serencam aynı almanak para şişkinliği.
