Eyyüp KARAGÜLLÜ eyyup.karagullu@forbes.com.tr Güzeşte ay yaptığım benzeri tayyare seyahatinde tanıştığım 35 yaşındaki, 10 almanak bankacı yol arkadaşım berenarı dertli… Kadınlardan yakınıyor amma bu posta sevgili, ‘heves meselesi’ değil. Özelleştirme önünde yeniden yapılanmadan geçen bir bankanın mutedil evre yöneticisi olan dayak komşuma göre “son dönemde yaşananlar sadece kadınlara yaramış” durumda. İspat mı istiyorum? Serencam tıpkısı yılda özlük bölümünden arka yönetime, yegâne tıpkı ayvaz da yükselmemiş! Buna değer iki eş yönetici direktörlük koltuğuna güçlenmiş. Birlikte bankasında akse yüzünden işini kaybedenlerin büyük çoğunluğu de erkekmiş. Apayrı kesim ve şirketlerdeki arkadaşlarından da analog hikayeler duyduğunu “daha çok mevzilerin kadınlara cebin kaybedildiğini” ekleyiverdi bezgin aynı sesle. Kez arkadaşım nahak sayılmaz. Bu aralar karı istihdamında ve gelişim dünyasındaki varlıklarında bire bir devim yaşandığı kesme. Kadınlar bundan sonra metin haddinden fazla hareket kolu ve şirkette, koca egemenliğinin kalelerini biricik bir tane yıkıyor. Söz Gelişi Türkiye Bankalar Birliği’nin güzeşte kamer açıkladığı veriler, bankacılık sektöründe karı sayısının ilk defa erkekleri geçtiğini gösteriyor. Kalkınma ve yatırım bankaları dünya 166 bin kişinin çalıştığı sektörde kadınların ağırlığı, yüzdelik 50,2’ye yükseldi. Hususi ve yabancı bankalarda ise bu devlet yüzde 54,5’e bundan sonra. Kamu bankalarında da miktar yüzdelik 38. Oysaki 15 sene öncesine kadar bankalar, işe giriş mülakatlarında evlenmeyi ya bile yavru yapmayı düşünen kadınları eleyebiliyordu. “KADINLARIN EN HIZLI YÜKSELEBİLECEĞİ ŞİRKETLER” TABLOSU İÇİN TIKLAYINIZ… Bakım sektöründe kadın gücü Kadınların işgücüne katılımı da, krizin başlangıcından beri ağır ezgi biçimde artıyor. TÜİK verilerine göre Açıklık 2007 ila Antrakt 2008 döneminde eş istihdamı, 160 bin sevimli azaldı. Buna değer 250 bin karı aksiyon hayatına katıldı. Ve bu sayının 243 bini bakım sektöründe ya hareket kurdu (136 bin) ya da işe girdi. Krizi yansıtması zımnında 2009 verileri mukayese üzere pek makul değil amma bu dönemde de Türkiye’da, küçülmeyen iş kollarının (balıkçılık dış) tümü hizmet sektöründe meydan alıyor. Ve kadınlar, erkeklerle daha kıymet koşullarda rakiplik edebildikleri hızlı büyüyen bu hareket kollarının tamamında, varlıklarını birden artırıyor. Erkekler, kol kuvveti müstelzim işlemler haricindeki derhâl herhangi bir alanda yöre kaybediyor. Tıpkı nevi “erkeklerin çöküntü dönemi”nin başlangıcındayız. FORBES Türkiye’nin; hareket dünyasındaki bu değişimi aramak, saptamak ve geleceğe dair benzeri gösterim yapabilmek amacıyla ilk kez gerçekleştirdiği “Kadınların En Acul Yükselebileceği Şirketler” araştırmasını incelediğinizde bunu henüz iyi göreceksiniz. 121 şirket ve mecmu 249 bin 102 kentli çalışanı temel alarak hazırlanan araştırma, 17 değişik sektördeki değişimi inceliyor. Nasıl sunu çarpıcı vukuf; bütün çalışanlar zarfında eş oranının yüzdelik 43,1’e ulaşması. De bu şirketlerin yüzdelik 29’unda (34 şeriklik) karı sayısı erkeklerden fazla. Araştırmamız gayrı taraftan “bakir dönemin yükselen sektörleri”nin, kadınların yoğunlukta bulunduğu gelişim alanları olduğunu ortaya koyuyor. Örneğin davet merkezi işinde kadınların oranı yüzdelik 64,2’ye nail durumda. Sağlıkta dahi eş bire bir tabela var. Hastaneler ve umar şirketlerini kapsayan veriye bakarak kadınların ağırlığı, yüzdelik 62,8. Sigorta şirketleri ve bankalarda bile kadın müteharrik oranı, yüzdelik 50’nin üstünde. Doğrusu genişlik çok karı müteharrik oranına cemaat evvel 10 şirketin üçü, mal alanında neşelilik gösteriyor. Tamam ya hile kurulları? Türkiye’bile karı çalışan oranın erkeklere bakarak yer yüksek olduğu vadi, Coca Cola Company. Şirketin yüzde 70’ini kadınlar oluşturuyor. Buna eşit rekiz sektöründe faaliyet gösteren Vefa Group, kadına özlem şirketlerden. Şirketteki eş etkin oranı, elden yüzde 3,31. Coca – Cola İçecek ve İpragaz birlikte yüzdelik 10’lu oranlarla arkadan geliyor. Karı çalışan sayısının, ‘erkeklerden daha faziletkâr’ olması zorlu fazla tıpkısı madde anlatım etmiyor aslında. Sonuçta şirketlerin geleceğine değişmeyen verenler dümen kurulları. Kuma, yönetim kurulu üyesi, CEO, CFO, umum müdür ve umum müdür yardımcısı sayısına göre yaptığımız “Aktiflik Endeksi”hangi göre ise kadınlar bildirme çokça bankacılık sektöründe karar verici konumda. Bunu oluşum perakendesi izliyor. Holdingler ise üçüncü tam. Ancak holdinglerdeki ‘müennes kısık’, iş yaşamındaki dirayetlerinden değil, artık ocak üyesi kadınlara yönetim kurullarında kayran verilmesinden kaynaklanan tıpkı nitelik. Elhasıl kadınları işyerlerinde hapsettiğimiz ‘pencere duvarlar’, iri ayrımsız gürültüyle çatırdıyor… İyi amma hastalık demin? Vukuf Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Cemil Ertem, bunu krize bağlıyor. Ertem, “Zaman kamu dünya hem iktisadi hem da politik olarak şişman tıpkı madun – dip işleyiş yaşıyor. Kriz seçme alanı değiştiriyor, dönüştürüyor. Ve bu değişiminin sunu muhteşem öznesi, kadınlar” diyor. Oldukça da birçoklarına göre kadınların ekonomik hayatta elde ettiği yavaş, akıbet 50 yılın bildirme iri içtimai değişimlerinden biri. Kadınların ağırlığı kriz sonrası artacak Söz Gelişi The Economist dergisinin yeni yıldaki önce sayısında yayınlanan bire bir makalede “elan başlangıçta erkeklerin eline bakan milyonlarca kadının konuşu özgürlüğünü kazanmasının dinamikleri değiştirdiğini ve gelişim dünyasında ‘kadınların, erkekler kadar yeterli olmadığı’ yönündeki zihniyeti yıktığı” görüşüne kayran verildi. Bugün Avrupa genelinde birçok ülkede kadınların istihdama katılma oranı, yüzdelik 60’ı geçti. Örneğin İsveç’te bu azamet, yüzde 75’e yaklaştı ve erkeklerle aradaki kibrit yüzde 5’e düştü. Yerkürenin sair ucunda ise kadınlar, bütün Amerikan çalışanların yüzde 49,9’una ulaştı. Başka taraftan yeniden bu yılın başında yayımlanan Boston Consulting Group (BCG) imzalı aynı araştırı dahi, önümüzdeki beş yılda ekonomiye kadınlar aracılığıyla müktesep 5 trilyon doların katılacağı öngörüsünde bulundu. Şu ana büyüklüğünde kamu dünyada erkek nüfusun yarattığı dirimsel 23,4 trilyon dolar adına hesaplanıyordu. Kadınların yarattığı dirimsel ise fakat 10,5 trilyon dolardı. BCG analisti, bu veriyi kadınların kriz sonrası dünya ekonomisindeki ağırlığının şimdiye büyüklüğünde görülmemiş oranda artacağı şeklinde yorumluyor. Erkekler şimdiden paranın kontrolünü kaybetmiş da sayılabilir haddizatında. McKinsey’in araştırmasına göre otomobil ve uygulayım bilimi karışma hızlı istihlak ürünlerinde dünyadaki harcamaların yüzdelik 83’ü, kadınların kontrolünde. “Erkeklerin rastgele şeyin satın alımına karar verdiği aynı dönemden yetkinin kadınlarda olduğu tıpkı döneme geçiyoruz” diyor KAGİDER üyesi Meltem Gürler, “Bu vaktiyle deterjan, yağ ile sınırlıyken deminden makine alırken da kadınlara soruluyor”. Bunun hisse senedi dünyası üzere tercümesi çokça kolay: Eğer kadınlara yayın satıyorsanız bunu vakit kaybetmeden erkeklerin direksiyonda olduğu tıpkısı bina süresince yapamazsınız! Kadınlar daha çok daha fazlasını istiyor Nedeniyle kadınlar ellerindeki bu küçümseyici güçle demincek daha fazlasını istiyor: Dalavere kurullarını ve eğin düzey yöneticilik pozisyonlarını! Zira daha çok orta rütbe çoktan aşılmış bire bir engel. FORBES’un araştırmasında mutedil etap becerikli pozisyonundaki kadınların oranı yüzde 40,7’ye ulaşıyor. Örneğin vezneci teknolojileri, kadına ılımlı kademede yeryüzü aşkın fırsat tanıyan iş kolu. Bu alanda elektrik gösteren şirketlerdeki orta basamak kadın becerikli oranı yüzdelik 75. Çağrı merkezleri, hastaneler ve oluşum perakendesinde ise eş sayısı, ölçülü kademedeki erkeklerden elan fazla. Amma erdemli irtifada buut o kadar üstelik ak pak değil. FORBES araştırmasına katılan 121 iştirak ortamında ense yönetimdeki eş oranı, elden yüzde 17,5. Hep 3 bin 616 art düzem pozisyonun sadece 635’i, kadınlar yoluyla dolduruluyor. Ancak uzanım yekpare sektörlerde bu kadar tehlikeli değil. Araştırmaya katılan 121 şeriklik süresince reçete sektörü, dal mertebe kadın yöneticilere yer çok okazyon tanıyan hisse senedi kolu olarak karşımıza çıkıyor. Benzer şekilde araştırmaya katılan vezneci teknolojileri ve nesiç perakendesi şirketlerinde birlikte heybet, yüzde 50 seviyesinde. Amma 121 şeriklik zarfında karı umum müdür oranı, yüzde 15 ile ilişkin. Dalavere kurullarında ise bu ihtişam yüzdelik 9’a dahi ulaşamıyor. StantonChase Kurucu Ortağı Davet Alkaya, işe girişlerde yüzdelik 50 – 50 olan avrat – erkek oranının, mutedil kademede erkek lehine yüzde 60’a çıktığını söylüyor: “Bu akseptans edilebilir ama temel ülkü, arka kademede. Eşitsizlik çabucak erkek lehine yüzdelik 20’ye yüzdelik 80 oluyor.” Bu muvazenesizlik, kriz sonrası hisse senedi dünyasında bundan sonra mukavemetli kullanılan karşılanmıyor. Açık el altında kurumsal yönetişim ilkelerinin dayatmasıyla şirketler konuyu tıpkısı onur unsuru olarak görmeye başlamıştı. Ama ana cebbar olan önderlik kavramının yaşadığı köklü değiş. Eskinin Jack Welch tarzı sert ve alp liderliği bugün zorlu birlikte istek görmüyor. “Bunu dünyanın devr-i daimine bağlamak geçişsiz” diyor Meltem Gürler, “Savaşın değil, barışın konuşulduğu zımnında empatinin gelişmek zorunda olduğu tıpkı zaman başladı”. Bugün seçkin danışmanın veya âdem kaynağı uzmanının size söyleyeceği madde paylaşımcı, karşısındakini dinleyen, empati kurabilen liderlerin yükseleceği olacaktır. İşin türkçesi bu özellikler fazlasıyla feminen unsurlar taşıyor. Kadınlar ve “web thinking” Praesta’nın Türkiye becerikli ortağı Gülme Yaşargil Ateşağaoğlu, “Bugünün iş dünyası kadınlarda ‘default’ olan özellikleri arzu ediyor” diyor. Antropologların araştırmaları, erkeklerin hatır biçimlerinin elan doğrusal olduğunu ve yegâne benzeri hedefe yönelip akın akım ettiklerini ortaya koyuyor. Kadınlar ise henüz ağsal düşünüyorlar. Bugün buna “web thinking” deniyor. Antropologlar, bunu kadınların köklerine bağlıyor: Evi almak, çocuklarla alakadar olmak, gayrı kadınlarla işbirliği halinde dirim alanını yönetmek… Yani tıpkı anda değişik işleri koordinasyon halinde yürütebilmek ve sürdürülebilir yapılar yapmak kadınların kalıtım bilimi özellikleri. Ve demin gelişim hayatı tek olmadığı kadar bu özelliklere gerekseme duyuyor. “Imdi CEO ve direktör pozisyonları üzere bize gelen şirketler tercihen kadın adayları kaplamak istiyor” diyor Heidrick & Struggles Türkiye Hoşgörülü Ortağı Ayşegül Entelektüel. 12 yıldır Türkiye’bile neşelilik gösteren şirketin ilkokul yıl evvel işe yerleştirdiği çalışanların yüzdelik 22’si kadındı. Bu celal 2008’da yüzde 37’ye, 2009’da ise yüzde 38’e imdi. İlk batın muvaffakiyetli kadın yöneticilerin çoğu, erkeklerin kurallarıyla yargılandı ve giydikleri müzekker özelliklerin çokluğuna göre yükselebildiler. KAGİDER’in ‘bıyıklı karı’ reklamlarını hatırlayın. Stanton Chase Müessis Ortağı Çağrı Alkaya, “Ama demin avrat olmanın verdiği özelliklerden ödünleme vermeyenlerin kalburüstü olduğu aynı dönemdeyiz” diyor. Amma tüm bu ferah haberlere karşın temas şey tozpembe değil. Türkiye’da kadınların istihdama iltihak oranı, TÜİK verilerine bakarak elden yüzde 24. Bu misil 1989’birlikte birlikte yüzde 36,5’di. “Türkiye’dahi 1950’lerden itibaren kadınların istihdama ortaklık oranı düşüyor. Serencam yıllarda birlikte gerçekte yer düşük noktasına geldi” diyor TÜSİAD’ın yıpranmamış başkanı Ümit Boyner FORBES’a yaptığı açıklamada… Değişik taraftan akıbet 10 yıl ortamında işlenmiş ayrımlı araştırmalarda kadınların, erkeklere göre (yüzdelik 40 ila 64 beyninde) daha beş altı aylık aldığı sonucuna ulaşılmış. Örneğin 2002 tarihli “Karı – Ayvaz Eşitliğine Akıllıcasına Üslup” isimli TÜSAİD raporunda, üniversite mezunu kadınların ayrımsız eğitim seviyesindeki erkeklere bakarak yüzdelik 41 daha birkaç aylık aldığı yazıyor. Gine bile kadınlar, pencere duvarlara, civar yargılara, familya işlerini vermek, bala şişirmek, yaşlanan ebeveynlere kaçmak kabil ekstra görevlerine karşın vesile verildiğinde erkeklerle ayrımsız seviyede rekabet edebileceklerini gösteriyor. Birlikte deminden değişen dünya, erkeklerden artım onları art kademelerde elde etmek istiyor. KADINLAR HAZIR MI? Ana istifham şu… Kadınlar art yönetime amade mı? Eğitim seviyesi adına erkeklerden ilerideler, kullanılmamış dünyanın liderlik ve yöneticilik özelliklerine katıksız yollardan sahipler… Olur birlik bunlar yeter mi? Bugüne büyüklüğünde kadınlar ağırlıklı olarak insan ilişkilerinin ön planda olduğu işlerde (idari, iletişim, herif kaynakları kabil) yükselebildiler. Zira şirketler ‘prezantasyona’ bakıyorlardı bu alanlarda. Dolayısıyla muamele bilgisinin, rakamların şanlı olduğu işlerde eğin düzem pozisyonları erkeklere can etmeyi tercih ettiler. “Kadınlar tabii amade değil” diyor 18 ülkede 85 koçuyla bakım veren uluslararası hoşgörülü koçluğu şirketi Praesta’nın Türkiye idareci ortağı Kahkaha Yaşargil Ateşağaoğlu: “Ama bu, arka yönetime giden yolun kadınlar için sonsuza çatışma kapanık olduğu anlamına gelmez. Hazır değillerse ‘alıştırmak’ gerekir. Bunu meydan koşulları birlikte dayatıyor filhakika.” Kadınları peş yönetime hazırlamak üzerine gâh şirketlerde hususi programlar uygulanıyor. Amma son yıllarda bu konudaki sunma can alıcı emsal, İngiltere Praesta’dan geliyor. Avrupa genelinde olduğu kabilinden İngiltere’da de kadınlar üst yönetimde dokuz canlı enerjik değiller. Ülkenin nazik şirketlerinin oluşturduğu FTSE – 100 zarfında dalavere kurulundaki kadınların oranı, 2003 yılında yalnız yüzdelik 8,6’ydı. Gerçi 2000 yılında 11 olan yürütme yetkisine cemaat kadın organ sayısı, 2003’te 17’ye çıkmıştı amma rakamlar on paralık üstelik iç açıcı değildi. Praesta İngiltere ofisinden Peninah Thompson, 2003 başında bu tabloyu değişmek üzere tıpkı emek başlattı. İngiltere’nin balaban şirketlerinin yönetim kurulu başkanları ile görüştü ve 32 erkeği, “idare kuruluna yükselebilecek nitelikteki kadınlara” mentorluk yapmaya kandırma etti. Eksiksiz başkanların ortak sıkıntısı, şirketlerinde kadınların yükselmesine olanak sağlayacak politikaları ve uygulamaları olduğuna inanmalarına rağmen dümen kurullarında kadının izine rastlanmamasıydı. 32 becerikli adayı karı, 2004 Ilkgüz’ünde “FTSE 100 Cross – Company Mentoring” programına başladı. Hepsi erkeklerden oluşan ve ülkenin sunma balaban şirketlerinin yönetim kurulu başkanlarından yerleşmiş bu takım, zat sektörleri dışındaki şirketlerden seçilen karı adaylarla tıpkısı yıl süresince ayda birer misil iki saatlik seanslarda bire bir araya geldiler. Burada murat bu faziletli potansiyeli karı profesyonelleri, yeryüzü kısa vadede gelişigüzel ne ayrımsız şirketin yönetim kurulu koltuğunu bihakkın doldurabilecek yetkinliklere kavuşturmaktı. Programın sonuçları ülkede mecmu tıpkı bomba etkisi yarattı: İki karı namzet, gelişmemiş zamanda FTSE-100 şirketlerine umumi heyet üyesi adına atandı; aynı başka aday Toptan Operasyonlar Direktörü konumuna yükseldi, birçok karı aday icra görevi olmayan yönetim kurulu üyesi adına FTSE-100 şirketlerinde çalışmaya başladı. İngiltere’deki başarısı o kadar efdal oldu kim Praesta’nın kadınlar amacıyla yarattığı bu izlence derhal ana kara Avrupa’sına sıçradı. Benzer tıpkısı sükse Fransa’dan bile gelince Peninah Thompson aynı karar aldı: Izlence imdi bütün dünyaya yayılmaya hazırdı! İşte bu karardan hareketle Hande Y. Ateşağaoğlu, “Mutedil ve art düzeydeki avrat profesyonelleri zirveye yani yönetim kurulu seviyesindeki görevlere hazırlamaya ve bu programı Türkiye’dahi dahi uygulamaya başlıyoruz” diyor ve ekliyor: “Zira aksiyon dünyasının kadın yöneticilere ihtiyacı -bu hemencecik giderse- ancak 15 – 20 yılda kapanabilir. Zımnında kadınları katalizör etkisi ile yukarıya taşıyacak ayrımsız program gerekiyor ve bu işin formülü bizde var!” Frapan Şirketler Kadınlar lacerem benzeri şirkette harıldamak icap? Tıpkı eş etkin için mefkûre şirket; ona yer geniş sosyal olanakları sunan mı yoksa yükselme şansı tanıyan mıdır? FORBES namına bu sene ilkini gerçekleştirdiğimiz “Kadınların Genişlik Hızlı Yükselebilecekleri Şirketler” araştırması bu sorunun peşine düşüyor. Listemizin önce sırasında PepsiCo Türkiye var. Şirketi kadınlar için ülküsel eden özelliği toplumsal imkanlardan haddinden fazla sunduğu kariyer fırsatları. 43 milyar dolar cirolu arsıulusal meşrubat devi 2009 Aile’ında Güneydoğu Avrupa Kesim Başkanlığı’nı Bayındırlık Beba’evet can etmişti. Türkiye merkezli kendisine ölçülü bu cerrahi müdahale, dip düzey yöneticilerinin yarısının kadın olduğu şirketi benzeri kariyer cenneti yapmaya yetiyor. Ayrıca şeriklik bünyesindeki Frito Lay’mağara bile genel müdürü üstelik tıpkısı eş – Ece Aksel. İlk 10 içindeki şirketlerin yarısı mal sektöründen geldi. Küresel Bilgi, Silk&Cashmere ve Memorial Afiyet Grubu ise önce 10’un sair konukları… Gama’ya hususi • Gama Holding’mağara şantiyeleri ve ayrıksı ortaklıklarındaki mecmu istihdam ettiği personel sayısı 26.847’dir. Ancak bunların çok balaban çoğunluğu şantiyelerde çalışmaktadır. Bu nedenle araştırmaya yansıyan rakam Gama Ana Ortaklık ve tutkun şirketlerinin merkezinde etkin 436 kişiyi kapsamaktadır. • B/S/H araştırmaya semavi ve beyaz zehir yakalı bütün müteharrik sayısı ile karışma edilmiştir.